تفاوت خلاقيت با نوآوري
ارتباط خلاقیت با هوش2
خلاقيت و عملكرد نيمكره هاي مغز1
ویژگیهای شخصیتی2و خصوصیات افراد خلاق
تخيل بسترخلاقيت1
خلاقیت به عنوان فرآیند2
خلاقیت استعدادی برای تمام عمر
نقش ويژه مدارس1 در پرورش خلاقيت
تاثير متقابل1 معلمان - شاگردان و خلاقيت
راههاي آموزش و پرورش خلاقيت
هرچند فرض مي شود كه همه انسانها ذاتا داراي استعداد ارزشمند ابداع و نوآوري هستند لكن ميلعمومي در ميان انسانها به سمت تقليد است . ماكياول (1532) نظريه پرداز مشهور علم سياست در كتاب "
شهريار1 " مي گويد" مردم پيوسته در راههايي گام برمي دارند كه ديگران همواركرده اند و دركارهاي
خويش راه تقليد مي پويند چون نوآوري كار سختي است "وي نهايتا انسانها را به داشتن نيروي سازنده اي
بنام ويرتو1 دعوت مي كند كه منشاء خلاقيت وتوانائي سرشار مردان بزرگي چون موسي ، كوروش ،
رومولوس و تسه ئوس بوده است ( آهني ، 1387، ص 6) . براين اساس چشم انداز يادگيري و پرورش
راههاي بروز خلاقيت چندان اميدوار كننده نيست. لكن تحقيقات تخصصي و نويد بخش فراواني وجو دارد كه
خوشبختانه قابليت يادگيري و پرورش استعداد نوآوري و ابداع در نزد انسانها بويژه دانش آموزان را تائيد
مي نمايد . طي سالهاي اخير به اهميت آموزش و تجربه در برابر وراثت تاكيد بيشتري شده است .
تجربه عنصري است كه قادر به اعمال كنترل بيشتري بر آن هستيم. در حاليكه ما نمي توانيم اجداد
خود را انتخاب كنيم و يا فرهنگ ويژه خود را تغيير دهيم . ما قادريم با آگاهي نسبت به تاثير مثبت و
يا منفي تجربه ها ، از آنها در تصحيح رفتار خود نسبت به سايرين بهره بگيريم ( بني جمالي و
احدي ، 1370 ، ص 16 ).
تورنس ( 1973) بعنوان یکی از نامدارترین نظریه پردازان حوزه خلاقیت مي گويد :
من طی 15 سال تجربه مطالعه و آموزش تفکر خلاق و كار با كودكان ، شواهدی دیده ام که
نشان میدهد خلاقیت را می توان آموزش داد" ( حاجی دخت ،1387، ص 54). كودكان
خلاق و مبتكر به دنيا مي آيند، آنان خلاق تر از بزرگسالان هستند زيرا مغزشان هنوز در
مجموعه راه و روشهاي معمول مشاهده ي مسائل حبس نشده است يا تحت فشار پيروي يا اجبار
منطقي قرار نگرفته اند. ادوارد دو بونو نويسنده مشهور عرصه خلاقيت كتابي دارد تحت عنوان
" كودكان مسائل را حل مي كنند " وي در اين كتاب راههاي آموزش و پرورش خلاقيت كودكان را ذكر
كرده است ( هارتلي ، 1988، ص 253). انیشتین با انتقاد از مدرسه ای خشن و نظامی در مونیخ که
شاگرد آن بود می گفت " یادگیری و خلاقیت را نمی توان با فشار تشویق کرد اجبار موجود در آن مدرسه
چنان اثر بازدارنده ای برمن گذاشت که پس از قبولی در امتحانهای نهائی برای یک سال ، دیدن هر نوع
مسئله علمی برایم ناگوار بود". خوشبختانه اکثر تحقیقات علمی اخیر برآموزش پذیر بودن امر خطیر
خلاقیت تاکید داشته اند. فلدهوسن و همکارانش می کویند پاسخ به این سوال که خلاقیت را
می توان آموزش داد ؟
یکی از برگزیدگان جشنواره خوارزمی در سال 1385 بنام مهدی شاملومقدم که با ارائه "طرح
سیستم یکپارچه کتابخانه دیجیتال " رتبه دوم کشوری را بدست آورده بود اعتقاد دارد " رمز موفقیت
من بی توجهی به کلیشه ها و وقت گذاشتن روی کارهای
فوق برنامه است سعی می کنم خیلی جوگیر محیطی که درآن هستم نشوم حتما لازم نیست
کاری کنید که همگان انجام می دهند هرکسی سرنوشت خودش را دارد باید فهمید کجا استعدادها
بیشتر شکوفا می شود تا بتوانید موفق شوید(روزنامه جام جم 21/03/1386). روانشناس مشهور ژان پياژه1
مي گويد " هدف اصلي آموزش و پرورش ، آفرينش انسانهاي توانا به انجام دادن كارهاي نو و انسانهايي
خلاق و نوآفرين و كاشف است . رابرت كوپر معتقد است وظيفه آموزش و پرورش فقط آشنا كردن
دانش آموزان با حقايق نيست ، بلكه آموزش و پرورش مسئوليت دارد به آنان كمك كند به منحصر
به فرد بودن خود پي ببرند ، راه رشد و گسترش استعدادهاي خود را بياموزند . ( مويد نيا ، 1384 ، ص 168) .
درجهان امروز پرورش خلاقيت يكي از محورهاي اساسي نظامهاي آموزشي است معلمان
نقش بسيار اساسي در رشد و يا سركوبي خلاقيت دانش آموزان دارند روانشناسان پرورشي معتقدند
معلمان مي توانند شيوه هاي تفكر واگرا و راههاي تقويت توانائيهاي خلاقانه را به افراد بويژه كودكان ونوجوانان بياموزند.
فرض است که کودکان دارای اشتیاقی ذاتی برای اکتشاف هستند که آموزش باید آنرا تغذیه کند
( کفایت ، 1373 ، ص 12 ) برخي از شيوه های آوزش و پرورش خلاقیت عبارتند از :
- تقويت و تشويق قوه تخيل كودكان : کودکان دارای توانائی ذاتی تخیل و تصور بی حد وحصر هستند
چنین توانائی در حقیقت بذرهای خلاقیت کودکان است ( حسن زاده ، 1383، ص 15). تخيل يكي از پايه هاي
تفكر خلاق است معلمان و والدین مي تواند با اجنتاب از پرسش و پاسخ هاي قالبي و طرح سوالاتي
كه با " چرا " و " چكونه " شروع مي شود به اين امر كمك نمايند . مثلا به جاي سوال " قوه جاذبه
زمين را تعريف كنيد ؟ " سوال كند " فكر مي كنيد اگر قوه جاذبه زمين وجود نداشت چه مشكلاتي
براي انسان پيش مي آمد". كودكان خلاق از گنجينه گرانبهايي چون تخيل قوي و... برخوردار هستند
( ميناكاري ، 1368، ص 70).
خودباوري2، خود كارآيي3، خودگرداني4 توجه شود( هارتلي ، 1384ص 20)
- دادن آزادي5كافي وايجاد محيطهاي انعطاف پذير6: معلم بايد درجهت تقويت تفكر خلاق ،
دانش آموزان را در طرح سوالات و ارائه پاسخ ها و راه حلها آزاد گذاشته و ضمن دادن آزادي بيان از
مشاركت آنان استقبال نمايد. بطوري كه از حرف زدن نترسيده و مورد تمسخرو بي اعتنائي قرار نگيرند.
سيستم هاي آموزشي معلم محور چنين خصوصياتي دارند. هرمحيط خشك با انضباط زياد نيز مانع بروز خلاقيت است.
برعكس محيطهاي انعطاف پذير و تا حدودي آزادگذارنده به پرورش استعدادهاي خلاقانه كمك شاياني ميكند.
محيطهاي خشك و سخت گير مانع بروز خلاقيت هستند .
- ايجاد ساختارهاي مناسب1: شامل ايجاد محيط كلاسي برانگيزاننده خلاقيت مثل محركهاي بصري ،
فضاي كافي ، نحوه چينش صندليها ، روش تدريس فعال واكتشافي ، ايجاد امنيت رواني ، اعتماد كافي به
دانش آموز.
پيشرفت خود را مديون دريافت ، پردازش و كاربرد پيشنهادات عوامل دست اندركارهستند زيرا آنها بهتر از
هركس ديگر
مسائل و مشكلات سيستم را متوجه هستند و قادرند راه حل مناسب ارائه دهند. مسئولين و مربيان
آموزشي نبايد چنين بپندارند كه كودكان با رشد عقلي ناكافي قادر به درك و حل مشكلات محیطهای
آموزشی نيستند بايد با ايجاد صندوق و ارائه فرمهاي پيشنهادات و برخورد جدي و مشوقانه با نظرات
جديد آنان را در بهبود و اصلاح وضع موجود مشاركت داد .
- پذيرش اصل تفاوتهاي فردي3: دانش آموزان اساسا داراي توانائيها و تمايلات متفاوت هستند
فلذا نظام آموزشي و معلم بايد به اين مهم توجه و انعطاف آموزشي لازم را داشته و متناسب با
ظرفيت هاي افراد در جهت رشد استعدادها از خلاقيت آنان تلاش نمايد. هر چه بيشتر در قريحه و
استعداد كودكانمان مداخله كنيم ، بيشتر باعث ركود فعاليتهايي مي شويم كه مختص آنهاست .
ما مايليم تا معيارهاي معمولا نامناسب خود را در عملكرد آنان دخالت دهيم و اين كار نيز غالبا
منفي و انتقادآميز از كار درمي آيد ( هارتلي ، 1384 ص 20).
- مشاهده الگوهاي رفتاري خلاق: مشاهده يكي از اصول اساسي يادگيري است .
لازم است فرصت مشاهده رفتارهاي خلاقانه و فيلم هاي آموزشي مربوط در دسترس قرار گيرد .
معطوف به استفاده از روش تفکر واگراست نخستين بار دكتر الكس ، اس ، ازبورن (1963)
مطرح كرد و چنان مورد استفاده و استقبال مردم قرار گرفته كه جزئي از زندگي آنها شده است
(بيدختي و انوري، ص 5). روش بارش مغزی مناسب گروه است تا فرد . دوبرين2(1997) معتقد است
مهم ترين روش بهبود جريان خلاقيت بارش مغزي است چون به افراد فرصت مي دهد تا در جو آرام
انديشه نمايند و با مدنظر قرار دادن ابعاد مختلف موضوع ، ايده خود را آزادانه و به دور از هرگونه
محدوديت مطرح سازند ( سيدعامري ، 1381،ص 110). با كاربستن اين روش كه مبتني بر
ارائه پاسخهاي واگراست امكان رشد و بروز قوه تخيل و خلاقيت دانش آموزان فراهم مي گردد.
